Myśli automatyczne stanowią najbardziej dostępne świadomości piętro naszego systemu poznawczego. To przede wszystkim od nich zależy jak będziemy się czuć i zachowywać w różnych sytuacjach. SMOK to skrót ułatwiający zapamiętanie sekwencji zdarzeń: Sytuacja powoduje pojawienie się Myśli i Ocen, a te wywołują Konsekwencje w postaci emocji, reakcji naszego ciała i zachowania.
Myśli automatyczne a rzeczywistość
Treść myśli automatycznych wynika bezpośrednio z treści leżących głębiej w naszej psychice schematów poznawczych. Schematy te stanowią pewną formę zapisu naszych doświadczeń i jednocześnie są narzędziami do rozumienia świata. W ten sposób uczymy się na przykład poruszania po drogach.
Ktoś zaczynający swoją przygodę z prowadzeniem samochodu będzie prawdopodobnie potrzebował trochę czasu, zanim nauczy się rozpoznawać kto ma pierwszeństwo na skrzyżowaniu. Im bardziej złożone skrzyżowanie, tym więcej czasu kursant w „elce” będzie potrzebował, żeby się zorientować jak przez nie przejechać. Jednak wraz ze wzrostem ilości godzin spędzonych za kierownicą coraz szybciej potrafimy rozpoznać kto ma pierwszeństwo, ponieważ w naszych umysłach rozwijają się schematy poznawcze związane z poruszaniem się samochodem. Doświadczony kierowca potrafi bardzo szybko zorientować się w zasadach ruchu na danym skrzyżowaniu, nawet jeśli pierwszy raz w życiu przez nie przejeżdża – jego schematy poznawcze zawierają informacje o różnych typach skrzyżowań, znakach drogowych, zachowaniach uczestników ruchu itp.
W opisanej powyżej sytuacji myśli automatyczne będą pomagać w rozpoznaniu sytuacji i odpowiednim zareagowaniu, na przykład:
- SYTUACJA: dojeżdżam do skrzyżowania
- MYŚLI/OCENY: „nie było znaków”, „to skrzyżowanie dróg równorzędnych”, „ten z prawej ma pierwszeństwo”
- KONSEKWENCJE: zwalniam i przepuszczam samochód jadący z prawej strony
W sytuacjach „drogowych” myśli automatyczne mogą zawierać również formę oceny i hipotezy na temat funkcjonowania poznawczego innych uczestników ruchu: „BARANIE!”, „TY MYŚLISZ W OGÓLE?!”.
Dlaczego warto polować na smoki?
Niektóre schematy poznawcze powstają w wyniku doświadczeń, gdy nasze potrzeby emocjonalne nie były właściwie zaspokajane. Myśli wynikające z takich schematów poznawczych mogą powodować, że mylnie oceniamy ową rzeczywistość:
Justyna będąc małą dziewczynką często widziała płaczącą mamę. Pytała ją o to, czemu płacze, ale ta nie odpowiadała. Dlatego Justyna sama próbowała zrozumieć co sprawia, że mama płacze. Patrząc na świat dziecięcymi oczami i mając bardzo małą wiedzę o ludziach i przyczynach ich nastrojów przeważnie dochodziła do wniosku „to przeze mnie!”.
Teraz Justyna jest już dorosłą osobą. Ma rodzinę i pracę i dość dobrze radzi sobie w życiu. Ale często, gdy widzi kogoś ze swoich bliskich zasmuconego albo zamyślonego, w jej głowie pojawiają się myśli: „to przeze mnie!”, „coś zrobiłam nie tak!”. Czuje się wtedy winna i ma potrzebę dowiedzieć się o co chodzi i naprawić swoją domniemaną winę. Pyta więc, co się stało i co zrobiła, a gdy ta osoba mówi, że to nie przez nią, albo że jest po prostu zamyślona a nie smutna, Justyna myśli sobie: „nie chce mi powiedzieć” i zaczyna sama analizować co mogła zrobić nie tak.
Smok Justyny pojawiający się w sytuacjach podobnych do opisanej powyżej będzie generował nadmierne poczucie winy. Dodatkowo może uruchamiać proces analizowania własnych zachowań pod kątem poszukiwania swoich „przewin”, a to raczej też nie poprawi samopoczucia Justyny.
W takiej sytuacji warto byłoby, żeby Justyna zastanowiła się jakie mogą być inne powody smutku u bliskich osób, oprócz jej własnego zachowania. Taka wiedza pozwoliłaby Justynie bardziej obiektywnie spojrzeć na opisane sytuacje, a to zmniejszyłoby nieadekwatne poczucie winy. Ale żeby to zrobić, Justyna musi najpierw być świadoma swoich automatycznych myśli i ocen.
PS: Wojtek, dzięki za podpowiedź z wytłuszczeniami 🙂
