Terapia schematów
Na czym polega terapia schematów?
Terapia schematów to stosunkowo nowe podejście do pracy z pacjentami, w którym spojrzenie na problemy jest znacznie szersze, niż w klasycznych nurtach psychoterapii.
W przeciwieństwie do innych terapii nie polega wyłącznie na zmianie aktualnych zachowań lub powracaniu do wspomnień z dzieciństwa – skupia się na różnych aspektach, zakładając, że ważna jest zarówno teraźniejszość, jak i przeszłość.
Terapia schematów czerpie z wielu teorii, oto najważniejsze z nich
Poznawczo-behawioralna
Według której zaburzenia są wynikiem procesu uczenia się i nabytych negatywnych przekonań, które prowadzą do nieadaptacyjnych zachowań.
Psychodynamiczna
Zakłada, że doświadczenia z wczesnych relacji, a przede wszystkim niezaspokojone potrzeby, wpływają na wytworzenie nieuświadomionych konfliktów, prowadzących do problemów.
Gestalt
W tym podejściu najważniejsze są doświadczenia „tu i teraz” – myśli, uczucia i zachowania. Celem jest doświadczenie autentyczności i rozwój swojego potencjału.
Terapia schematów
Jest wliczana do trzeciej fali CBT, czyli nurtów terapii poznawczo-behawioralnej, a jej twórcą jest Jeffrey E. Young. Według jej założeń niemal u każdego pacjenta zmagającego się problemami psychicznymi można zaobserwować schematy, czyli sztywne wzorce zachowań powtarzane w różnych sytuacjach. Najczęściej pojawiają się w relacjach z innymi ludźmi, a ich źródłem są wspomnienia, emocje oraz przekonania, wykształcone w dzieciństwie lub w okresie dorastania. Jednak schematy, które były pomocne we wczesnych latach życia, z czasem zaczynają utrudniać spełnianie wyznaczonych celów, odczuwanie szczęścia, budowanie autentycznej bliskości i bycie sobą.
Jak właściwie powstają schematy?
Wszystko zaczyna się w okresie dzieciństwa, kiedy ważne potrzeby emocjonalne nie zostały odpowiednio zaspokojone. Najważniejsze z nich to:
Bezpieczne przywiązanie do innych
Przede wszystkim otrzymywana troska, uwaga, empatia i akceptacja. Ich brak w dorosłym życiu przejawia się budowaniem niestabilnych więzi i poczuciem bycia gorszym. Niezaspokojone potrzeby mogą także prowadzić do wykształcenia chronicznej nieufności i przekonania o braku wsparcia lub nawet odizolowania od innych ludzi.
Realistyczne granice
Pozwalają osiągać różne ważne cele. Brak granic w dorosłym życiu utrudnia dążenie do długoterminowych celów z powodu braku samokontroli. Często prowadzi do poczucia bycia lepszym od innych, niskiej tolerancji na nieprzyjemne uczucia oraz oczekiwania specjalnych przywilejów, co utrudnia budowanie zdrowych relacji.
Autonomia
Czyli otwarte wyrażanie swoich potrzeb, a także świadomość samego siebie. Jeśli wskutek nadopiekuńczości zabraknie tego w dzieciństwie, to dorosły może mieć problem z podjęciem jakiejkolwiek decyzji lub być zbyt blisko związany emocjonalnie z inną osobą. Częste jest także odczuwanie przesadnego lęku przed jakąś katastrofą (np. ciężką chorobą) oraz przekonanie o osobistej porażce.
Spontaniczność i zabawa
Pozytywne doświadczenia i spontaniczne wyrażanie uczuć są potrzebne do prawidłowego rozwoju. Jeśli rodzic reagował na nie dezaprobatą, to w dorosłym życiu pojawi się zahamowanie emocji i nadmierne wymagania wobec siebie, w celu uniknięcia krytyki od innych. Inne objawy niezaspokojenia tej potrzeby to bezwzględna surowość wobec własnych błędów i karanie się za nie.
Na bazie tych niezaspokojonych potrzeb powstają nieadaptacyjne schematy. Przykładowo, jeśli ktoś w dzieciństwie spotykał się z przemocą od bliskiej osoby, nabiera przekonania, że świat jest miejscem zagrażającym. W dorosłym życiu może przejawiać 3 typy nieadaptacyjnych reakcji:
- Podporządkowanie – dziewczyna wybiera na partnera osobę agresywną jak jej ojciec, w przekonaniu na to, że zasługuje na krzywdzenie.
- Unikanie – osoba doświadczająca kiedyś przemocy, uczy się unikać wszystkich sytuacji, które mogłyby skończyć się zranieniem. Na nikim nie polega, nikomu się nie zwierza, buduje dosyć powierzchowne relacje.
- Nadmierna kompensacja – dziecko doświadczające krzywdy staje się dorosłym, który często krzywdzi innych w przekonaniu, że lepiej to zrobić, zanim będzie się ponownie skrzywdzonym.
Nabyte schematy sprawiają, że nieświadomie dążysz do sytuacji, które je wzmacniają. Swoją postawą i zachowaniem wywołujesz negatywne reakcje ze strony innych, które potwierdzają Twoje przekonania. Ciężko samodzielnie przerwać to błędne koło, ale terapia schematów w wielu przypadkach przynosi dużą poprawę!
Terapia schematów w praktyce – metody pracy
Celem terapii schematów jest rozpoznanie stylów radzenia sobie, które wykształcił pacjent i praca nad zmianą w bardziej adaptacyjne reakcje. W trakcie spotkań w gabinecie pacjent tworzy z terapeutą bezpieczną więź, a kolejnym etapie terapii dochodzi do odtwarzania doświadczeń z dzieciństwa i zrozumienia źródeł obecnych trudności. Ważne jest także otwarte wyrażanie swoich emocji i obaw – w gabinecie pacjent uczy się reagować na nowy sposób, a później stara się przenosić nowe zachowania do codziennego życia.
Kluczowe jest również wyłapanie sytuacji, w których pojawiają się te wyuczone schematy i zrozumienie, dlaczego zmiana jest potrzebna. W tym celu stosowane są m.in. następujące techniki, także poza gabinetem:
- Medytacja uważności – pacjent obserwuje wszystkie swoje emocje i analizuje je, ale stara się nie działać pod ich wpływem. Dzięki uważności może osiągnąć spokój i podjąć bardziej przemyślane działania.
- Karty przypominające – w trakcie sesji powstaje karta, która odnosi się do wyuczonego schematu zachowania. Opisane są na niej doświadczane emocje i negatywne przekonania, które je wywołują, a także ich racjonalne wytłumaczenie i zachowanie, które pacjent powinien podjąć zamiast dysfunkcyjnego schematu. Należy mieć tę kartę przy sobie i sięgać po nią za każdym razem w trudnej sytuacji.
- Dziennik schematów – bardziej zaawansowana forma samokontroli. Pacjent opisuje sytuację, która wywołuje negatywne emocje oraz schematy wraz ze wspomnieniami z dzieciństwa, które za nie odpowiadają. Odnotowuje również swoje obawy, przesadne reakcje oraz zdrowe zachowania, które można wykonać.
Dla kogo terapia schematów będzie dobrym wyborem?
Terapia schematów jest bardzo skuteczna w leczeniu wielu zaburzeń – okazuje się, że integracja różnych nurtów często może przynieść znacznie lepsze efekty, niż tylko jeden z nich. Daje dużą poprawę w przypadku zaburzeń osobowości, depresji oraz zaburzeń odżywiania.
Okazuje się także niezwykle pomocna w przypadku wieloletnich problemach w budowaniu bliskich relacji. A co najważniejsze, dzięki szerokiemu spojrzeniu na problemy, daje nadzieję pacjentom, którzy zmagają się z przewlekłymi zaburzeniami i zostali uznani za trudnych do wyleczenia!